Thuốc điều trị HIV có gây tác dụng phụ không?

    Thuốc điều trị HIV có mục đích chính là giúp ngườ có HIV chiến đấu với HIV để sống khỏe hơn, lâu hơn , tuy nhiên đôi khi thuốc điều trị HIV gây ra một số tác dụng phụ. Một sốt tác dụng phụ có thể kiểm soát được tuy nhiên có một số ít tác dụng phụ là rất nghiêm trọng. Nhìn chung so với tác dụng chính của thuốc  thì các tác dụng phụ không mong muốn không phải là gì.  Thêm vào đó nhiều thuốc điều trị HIV mới thì càng ngày càng có ít tác dụng phụ hơn các thuốc khác. Việc điều trị HIV càng tiến triểu thì mọi người càng ít chịu tác dụng phụ của thuốc HIV.

Trước khi vào điều trị HIV thường thì người có HIV sẽ cùng  chuyên gia y tế thảo luận để từ đó lựa chọn phương pháp và loại thuốc điều trị phù hợp với từng tình trạng và yêu cầu của người  bệnh.
 

Có phải các thuốc HIV đều gây các tác dụng phụ giống nhau?

    Các thuốc khác nhau sẽ cho tác dụng phụ khác nhau. Thêm nữa với cùng một loại thuốc điều trị mỗi người cũng thể hiện các tác dụng phụ khác nhau.
Các tác dụng phụ của thuốc HIV cũng có thể nhầm lẫn với các triệu chứng của:
Sự nhiễm HIV
Những vấn đề sức khỏe  có trước khi nhiễm HIV dễ gây nhầm lẫn

• Nhiễm khuẩn.
• Stress
• Trầm cảm.
• Chế độ dinh dưỡng
• Tuổi - lão hóa
• Các thuốc khác.

    Các tác dụng phụ của thuốc điều trị HIV có thể tồn tại vài ngày, vài tuần thậm chí là lâu hơn nữa. Một số tác dụng phụ lại có thể không xuất hiện ngay mà xuất hiện nhiều tháng nhiều năm sau khi dùng thuốc điều trị HIV.
Nếu đang dùng thuốc điều trị HIV bạn cần báo ngay với nhân viên y tế khi có các biểu hiện của tác dụng phụ, một số tác dụng phụ như đau đầu, đôi khi mệt mỏi thì không quá nghiêm trọng. Một số tác dụng phụ khác như sưng nề họng, lưỡi, huy hoại tế bào gan thì lại gây nguy hiểm đến tính mạng.
Những tác dụng phụ ngắn hạn của thuốc điều trị HIV
Khi mới bắt đầu dùng thuốc điều trị HIV bạn có thể thấy một số tác dụng phụ của thuốc trong 1 -2 tuần đầu.

Các tác dụng phụ ngắn hạn của thuốc điều trị HIV

thường gồm:

• Mệt mỏi,
• Buồn nôn hoặc đau thượng vị
• Nôn
• Tiêu chảy
• Đau đầu
• Sốt
• Đau cơ
• Mệt cơn
• Mất ngủ

    Đôi khi các tác dụng phụ không quá nghiêm trọng như mệt, nổi mẩn, sốt, vàng da và sẽ không gây đe dọa tính mạng. Những tác dụng phụ khác như phù nề vùng mắt, môi, miệng, họng, lưỡi được coi như là tác dụng phụ gây nguy hiểm đến tính mạng và cần được chăm sóc tại cơ sở y tế ngay tức thì.
Khi sử dụng thuốc ART hoặc thay đổi thuốc điều trị, bạn sẽ cảm nhận một vài tác dụng phụ đó chính là cơ thể bạn đang đáp ứng với thuốc. Tuy các tác dụng phụ gây khó chịu cho bạn nhưng chúng thường khá lên trong một vài tuần.
Nếu các triệu chứng phụ không đỡ hoặc nhiều hơn và bất thường hơn hãy thảo luận với nhân viên y tế.
 

Cách kiểm soát các tác dụng phụ của thuốc HIV

Mệt mỏi khi dùng thuốc HIV

Hãy cố nằm nghỉ trong 20 - 30 phút. Thay đổi chế độ làm việc, giảm khối lượng công việc.
Thay đổi chế độ ăn để cung cấp thêm năng lượng cho bạn. Tập thể dục nhẹ nhàng có thể tăng năng lượng cho bạn.

 
Buồn Nôn và nôn khi dùng thuốc HIV

Nhiều thuốc điều trị HIV nên được uống khi ăn. Hãy đảm bảo là bạn có đầy đủ thông tin và tránh các thực phẩm gây đau dạ dày hoặc gây cảm giác nôn.
Gừng, trà gừng, omai gừng hoặc đồ ăn uống có vị gừng có thể làm dịu nhẹ dạ dày và giảm triệu chứng khó chịu
Hãy ăn chút bánh quy vào buổi sáng.
Nên ăn đồ ăn dễ ăn, ít một, nguội lạnh.
Uống nhiều nước để đảm bảo không mất nước.
Không nên dùng bất kỳ thuốc can thiệp nào trước khi được cho phép của bác sĩ điều trị.
 

Tiêu chảy khi dùng thuốc HIV.

Hãy có gắng uống nhiều nước hoặc oresol phù hợp, thảo luận với bác sĩ để sử dụng thuốc điều trị tiêu chảy phù hợp.
    Đau đầu. Các thuốc giảm đau thông thường như paracetamol sẽ giúp ích, nên nghỉ ngơi tại nơi tránh ánh sáng và ít tiếng ồn. Không lạm dụng thuốc giảm đau, đặc biệt với paracetamol không uống >5g  / ngày vì gây suy gan thận và tử vong ở liều này, uống thuốc cách nhau >4h.
 

Mất ngủ khi dùng thuốc HIV.

    Hạn chế tối đa caffein - có trong chè, cafe; hạn chế ăn đêm quá gần giấc ngủ, có thể nghe lạ nhưng nếu bạn mất ngủ nên hạn chế ngủ ban ngày. Sinh hoạt điều độ, giữ việc ngủ đúng giờ giấc. Sử dụng các biện pháp như thư giãn trước khi ngủ như tắm nước ấm - nóng, uống ly sữa nóng, nghe nhạc nhẹ nhàng, massage cơ thể để cho cơ thể bạn biết là đã tới giờ ngủ.

 

Sẩn ngứa - rash khi dùng thuốc HIV

    Hạn chế tắm nước nóng quá lâu, hạn chế các sản phẩm chăm sóc da có nhiều cồn, hóa chất gây kích ứng, dùng kem chống nắng, kem dưỡng ẩm, vaseline lên các vùng da khô hoặc ngứa.
Phản ứng tại vùng chọc kim tiêm khi tiêm thuốc: báo với bác sĩ để đảm bảo thuốc tiêm không có vấn đề gì. Thay đổi vị trí tiêm - bên tiêm để vùng tiêm cũ có điều kiện được lành và hồi phục. Làm ấm thuốc tiêm bằng cách nắm ống thuốc trước khi tiêm trong lòng bàn tay của bạn, chườm lạnh tại vùng tiêm sau khi được tiêm.
 

Đau, tê, nhức buốt lạnh chân tay khi dùng thuốc HIV.

    Massage vùng khó chịu sẽ giúp cải thiện, thay đổi cỡ giày. Dùng thuốc giảm đau khi cần.

Khô miệng khi dùng thuốc HIV

    Ngậm một viên kẹo không đường hoặc nhai kẹo cao su không đường - hiện ở Việt Nam thường thấy là xylitol. Hạn chế kẹo nhiều đường và đồ dùng nhiều caffein.
Hãy luôn nhớ các triệu chứng có được cũng có thể là các dấu hiệu tiềm ẩn không hề liên quan đến điều trị với HIV. Hãy thảo luận với bác sĩ nếu bạn muốn đổi thuốc bởi các triệu chứng phụ của thuốc, đến cơ sở y tế ngay nếu có các dấu hiệu nguy hiểm.

    
    Đối với dùng thuốc điều trị HIV, nếu đang dùng thuốc mà bạn có bất kỳ triệu chứng tác dụng phụ nào nên nhớ là không được ngừng thuốc, không được bỏ liều và không được bỏ thuốc điều trị HIV trước khi thảo luận với nhân viên y tế hoặc nhân viên y tế nói với bạn là phải ngừng thuốc HIV.
Bạn có thể kiểm soát hầu hết các triệu chứng phụ của thuốc chỉ bởi thay đổi chế độ sinh hoạt, không hút thuốc, không uống rượu, ăn uống lành mạnh, hãy yêu cầu được giúp đỡ và hỗ trợ khi thấy cần.
Các bác sĩ có thể hay đổi thuốc, thay đổi liều, cách sử dụng thuốc khi thấy cần thiết.

Khi ngừng thuốc điều trị HIV điều gì sẽ xảy ra?

    Khi ngừng thuốc điều trị HIV sẽ cho phép virus trong cơ thể sinh sôi nhanh chóng và phá hủy hệ thống miễn dịch của cơ thể mạnh mẽ hơn. Việc hủy hoại hệ thống miễn dịch khiến cho việc điều trị tình trạng nhiễm khuẩn và ngăn ngừa các bệnh bội nhiễm khó khăn hơn. Ngừng thuốc điều trị HIV sẽ làm tăng nguy cơ gây kháng thuốc.
 

Những tác dụng phụ lâu dài của thuốc điều trị HIV?

    Một vài tác dụng phụ của thuốc HIV xuất hiện nhiều tháng thậm chí nhiều năm sau khi bắt đầu dùng thuốc HIV và có thể tiêp diễn nhiều năm.
Thay đổi sự tích mỡ. Cơ thể của bạn sẽ thay đổi cách sử dụng chất béo, tạo và tích mỡ trong cơ thể.
Bạn có thể giảm  mỡ tại vùng mặt và chân thay vào đó là tích mỡ tại bụng và cổ. Bạn cũng có thể đổi thuốc nếu khó chịu với triệu chứng này tuy nhiên có nhiều cách khác nhau để kiểm soát điều này.
 

Tăng mỡ máu và cholesterol máu khi dùng thuốc HIV:Giảm cân - sụt cân khi dùng thuốc HIV

    Điều này có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch tuy nhiên bạn có thể kiểm soát điều này chỉ bởi thay đổi chế độ ăn. Thảo luận với bác sĩ nếu tình trạng nghiêm trọng và bạn có thể được dùng các nhóm thuốc hỗ trợ như statin và fibrates.
Tăng mỡ máu - tăng nguy cơ đái tháo đường khi điều trị HIV. Vấn đề này có thể kiểm soát nhờ việc tập thể dục thường xuyên, chế độ ăn phù hợp hạn chế đường và bánh kẹo, kiểm soát cân nặng sẽ giúp bạn rất nhiều.
 

Loãng xương khi dùng HIV. điều này cũng xảy ra một cách bình thường khi cơ thể già đi, hãy thể dục đều đặn như đi bộ, chạy bộ nâng tạ nhẹ các bài tập có tăng sức nặng. Thảo luận với bác sĩ để dùng thêm vitamin D và calci. Đôi khi bạn cần can thiệp để làm chậm sự loãng xương.

Thảo luận với bác sĩ dinh dưỡng để có chế độ ăn phù hợp. Có thể dùng thêm giàu protein-shakes để tăng lượng protein nạp vào và hạn chế đường.

Rối loạn chuyển hóa, tăng acid lactic khi sử dụng thuốc HIV. Điều này hiếm thấy nhưng có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng đặc biệt dẫn đến suy thận, hãy thảo luận với bác sĩ nếu tình trạng cần đổi thuốc.
 

Những tác dụng phụ lâu dài điển hình thường gặp của thuốc điều trị HIV bao gồm

• Các vấn đề về bệnh thận, trong đó có suy thận.
• Hủy hoại tế bào gan (hepatotoxiciy)
• Bệnh lý tim
• Tiểu đường hoặc kháng insuline
• Tăng mỡ máu (hyperlipidermia)
• Thay đổi chuyển hóa mỡ máu (hypodystrophy)
• Loãng xương
• Thay đổi trong hệ thần kinh và tâm lý như mệt mỏi, mất ngủ, trầm cảm, suy nghĩ muốn tự tử (tuy yếu tố này khó xác định do phụ thuộc vào lối sống và bệnh)

Những cách nào - có cách nào để kiểm soát tác dụng phụ của thuốc điều trị HIV?

    Khi sử dụng thuốc điều trị HIV, sẽ rất hữu ích nếu bạn có một kế hoạch cụ thể, nên nói chuyện với nhân viên y tế về các triệu chứng tác dụng phụ của thuốc điều trị. Thảo luận nhân viên y tế và cung cấp các thông tin về lối sống sinh hoạt của bạn để nhân viên y tế chỉ ra được những tác dụng phụ sẽ gây khó khăn cho bạn. Những thông tin bạn đưa sẽ giúp nhân viên y tế giúp chọn ra được loại thuốc phù hợp với bạn. Phụ thuộc vào sức khỏe của bạn nhân viên y tế sẽ giới thiệu loại thuốc phù hợp với bạn và có thể đưa ra những cảnh báo về tác dụng phụ trước cho bạn chúng thường là

 

Những tác dụng phụ đặc biệt nào nên được chú ý.

    Đưa ra những hỗ trợ để bạn kiểm soát các tác dụng phụ tốt hơn. ví dụ như nếu bạn dùng thuốc điều trị HIV mà có biểu hiện buồn nôn và nôn thì nên ăn nhiều bữa nhỏ hơn và nhiều lần hơn, tránh các thực phẩm nhiều chất cay nóng, gia vị.
Bàn luận về các dấu hiệu có thể gây đe dọa tính mạng của bạn khi bạn dùng thuốc điều trị HIV. Ví dụ như sưng phù nề họng, miệng, lưỡi, mắt...
Bạn cũng nên cung cấp thông tin cho nhân viên y tế về các triệu chứng phụ gây phiền cho bạn, và các triệu chứng lâu không mất. Nhân viên y tế có thể giúp bạn đổi thuốc để giảm các triệu chứng. Rất may mắn là hiện có nhiều loại thuốc và chúng được phép sử dụng trong điều trị HIV. Việc lựa chọn loại thuốc cũng sẽ phụ thuộc vào từng cá nhân mà có các biểu hiện tác dụng phụ khác nhau.

Viết và Dịch BS. Ng.Ngọc Minh